ទឹកដីមរតកដូនតារបស់ជនជាតិចាម មានទីតាំងស្ថិតនៅតាមបណ្តាយឆ្នេរសមុទ្រ ដែលបច្ចុប្បន្នជាទឹកដីភាគកណ្តាល នៃប្រទេសវៀតណាម ។ ជនជាតិចាមមានភាសានិយាយស្ថិតក្នុងអម្បូរ«ម៉ាឡាយូ-ប៉ូលីនេស្យាង» ដែលបច្ចុប្បន្ននេះ គេតែងហៅថា (អម្បូរអូស្ត្រូនេស៊ី)។ តាមរយៈការប្រៀបធៀបវាក្យស័ព្ទ ភាសាចាមហាក់ដូចជាមានការទាក់ទងយ៉ាង ជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងភាសារបស់ឧបទ្វីបឥណ្ឌូនេស៊ីខាងលិច ពោលគឺភាសាម៉ាឡេស៊ី កាលីម៉ាន់តាន់ សូម៉ាត្រាជ្វា និងបាលី ។ សរុបមក ជនជាតិចាមនិយាយភាសាដែលទាក់ទងទៅនឹងភាសានិយាយនៃពួកម៉ាឡេ និងកោះជ្វា តែជាផ្នែកមួយនៃអម្បូរភាសាអូស្ត្រូនេស៊ី ដែលលាតសន្ធឹងពីកើតទៅលិច រាប់ចាប់ពីម៉ាដាហ្គាស្កា រហូតដល់ប្រជុំកោះ ឥណ្ឌូនេស៊ី និងហ្វីលីពីន រហូតដល់ទីប្រជុំកោះក្នុងសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក និងកោះហាវ៉ៃ ហើយពីជើងទៅត្បូងរាប់ចាប់តាំងពី កោះតៃវ៉ាន់រហូតដល់នូវែលសេឡង់។
ប្រវតិ្តសាស្ត្រដំបូង
ដើម្បីចងក្រងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ក្រុមមនុស្សនិយាយភាសាចាមនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាមសព្វថ្ងៃ អ្នកប្រាជ្ញជាច្រើន ជឿជាក់ថា នៅក្នុងអំឡុងពេលចុងក្រោយនៃសម័យបុរេប្រវត្តិ គឺប្រហែលជានៅក្នុងសហស្សវត្សទី១ មុនគ្រិស្តសករាជ ឆ្នេរសមុទ្រនេះ(ប្រទេសវៀតណាមសព្វថ្ងៃ) ត្រូវបានវាតទីនិងគ្រប់គ្រងដោយក្រុមអ្នកកោះសមុទ្រ ដែលប្រហែលជាមានប្រភពកំណើតពីភាគខាងលិចនៃឧបទ្វីបឥណ្ឌូនេស៊ី។ លុះក្រោយមក ជនជាតិអម្បូរម៉ាឡេ-ឥណ្ឌូនេស៊ីទាំងនេះបានបែងចែកជាក្រុម និងតាំងទីលំនៅក្នុងទីតាំងអេកូឡូស៊ីផ្សេងៗគ្នា។ អ្នកតាំងទីលំនៅខ្លះ ធ្វើដំណើរទៅកាន់ជួរភ្នំអណ្ណាម ជាកន្លែងដែលពួកគេបានធ្វើកសិកម្មពនេចរ (ក្នុងនោះមានក្រុម កុលសម្ព័ន្ធដែលគេស្គាល់ថាជា ចារ៉ាយ រដែ ជ្រុ និងជនជាតិផ្សេងៗទៀត) ។ ក្រៅពីនេះ ក្រុមផ្សេងបន្តរស់នៅតាម ខ្សែឆ្នេរសមុទ្រ ដោយដាំដំណាំស្រូវលិចទឹក និងទទួលឥទ្ធិពលពីឥណ្ឌា ហើយបន្តិចម្តងៗបានអភិវឌ្ឍក្លាយជា អរិយធម៌ចាមតាមសមុទ្រ ដោយយកគំរូតាមទម្រង់អរិយធម៌ល្បីល្បាញនៃ «ឥណ្ឌាឧបនីយកម្ម» ដែលជាដំណើរកើតឡើងផងដែរនៅក្នុងប្រវតិ្តសាស្ត្រដំបូងៗនៃតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
ភាសាចាមក៏ត្រូវបានគេនិយាយផងដែរនៅតំបន់ភ្នំនៃអាណាចក្រចម្ប៉ា គឺនៅតំបន់ខ្ពង់រាប ដែលសព្វថ្ងៃគេហៅថាជួរភ្នំអណ្ណាម ឬប្រជុំភ្នំទ្រឿងសឺន ដែលខណ្ឌចែកតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រវៀតណាមពីតំបន់ទំនាបទន្លេកម្ពុជា។ ក្រុមជនជាតិភាគតិចដូចជា ជ្រុ (Churu) ហ្រូយ (Hroy) ចារ៉ាយ (Joray) រដែ (Rhade) រ៉ៃ (Rai) និង រឡៃ (Rolai) ក៏និយាយភាសាដែលមានទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទ្ធនឹង ភាសាចាមផងដែរ។
ផ្ទុយទៅវិញ អ្នកជិតខាងរបស់ពួកគេ គឺជនជាតិខ្មែរ និងវៀតណាមដែលមានភាសានិយាយស្ថិតក្នុងអម្បូរខ្មែរ-មន (សព្វថ្ងៃគេតែងតែហៅថាអម្បូរភាសាអូស្ត្រូអាស៊ី)។ ក្រុមជនជាតិនិយាយភាសាស្រដៀងចាមទាំងនេះ ក៏រស់នៅក្បែរនឹងក្រុមជនជាតិដែលនិយាយអម្បូរភាសាមន-ខ្មែរ នៃក្រុមបាណាដែរ (Banaric group) ដូចជា ស្ទៀង ព្នង លន់ ក្រាវ៉ែត ទំពួន ព្រៅ។ គេប្រទះឃើញសមាជិកក្រុមអម្បូរភាសាចាម និងបាណាទាំងនេះនៅខាងព្រំប្រទល់កម្ពុជាផង និងខាងវៀតណាមផង។ អម្បូរភាសាមន-ខ្មែរដទៃទៀត មានរាយប៉ាយនៅពាសពេញដែនដីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចាប់ពីវៀតណាម និងកម្ពុជា រហូតដល់ឡាវ (ឃ្មូរ) ភូមា (មន) អាសាម(ខាស៊ី) និងរហូតដល់ដែនដីឥណ្ឌាភាគខាងកើត (មុនដា) ហើយនៅភាគខាងត្បូងនៃប្រជុំកោះ នីកូបា និងក្នុងជ្រោយម៉ាឡេស៊ី (អាសពី)។
ការកាត់ផ្តាច់ចរន្តភាសាអូស្ត្រូអាស៊ីចេញពីគ្នា គឺដោយសារចលនាមនុស្សដែលនិយាយអម្បូរភាសាផ្សេងក្នុងពេលកន្លង មក ក្នុងដីគោកនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ តាមប្រវតិ្តសាស្ត្រក្រុមទីបេ-ភូមា និងតៃ បានធ្វើដំណើរចុះមកភាគខាងក្រោមតាមដងទន្លេពីប្រទេសចិនភាគខាងត្បូងមកអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ក្រុមម៉ាឡេ-ឥណ្ឌូនេស៊ី បានផ្លាស់ទីមកជ្រោយម៉ាឡេស៊ី។ ក្រុមនិយាយភាសាអូស្ត្រូអាស៊ី នៃប្រទេសវៀតណាមបានផ្លាស់ទីចុះមកតំបន់ឆ្នេរ ពីភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ហើយទើបប្រទះនឹងពួកអម្បូរចាមដែលនិយាយភាសាអូស្ត្រូនេស៊ី ដែលបានមកតាំងទីនៅទីនោះ។
ទីក្រុងជនជាតិចាមនៅតំបន់ខ្ពង់រាប និងវាលទំនាប នៅមានសម្ព័ន្ធរវាងគ្នានឹងគ្នាអស់រយៈពេលជាច្រើនសតវត្ស តាមរយៈជំនួញ និងការប្តូរវប្បធម៌បុរាណ។ សម្ព័ន្ធភាពនេះអាចកើតឡើងបានដោយសារតែភាសាមានលក្ខណៈ ស្រដៀងគ្នា។ ជនជាតិចាមនៅតាមតំបន់ឆ្នេរជនជាតិម៉ាឡេ និងឥណ្ឌូនេស៊ីនៅឧបទ្វីបរបស់គេ បានបន្តទាក់ទងគ្នាក្នុងជំនួញ ចម្បាំង និងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិអស់ជាច្រើនសតវត្ស ដូចដែលកំណត់ត្រាប្រវតិ្តសាស្ត្រ បានបង្ហាញស្រាប់។ ទំនាក់ទំនងនៅក្នុងប្រវតិ្តសាស្ត្រនេះ ទំនងជាផ្អែកលើការផ្សារភ្ជាប់សាច់ញាតិរវាងក្រុមអូស្ត្រូនេស៊ី ទាំងពីរក្រុម។
ប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងនៃចម្ប៉ា
ទឹកដីមរតកចាមនៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រនៃវៀតណាមភាគកណ្តាលបច្ចុប្បន្ន គឺជាប្រជុំវាលរាបដែលមានសណ្ឋាន ជាខ្សែតូចៗដែលកើតឡើងដោយផ្នត់នៃជួរភ្នំទ្រឿងសឺន លយចេញទៅផ្ទៃសមុទ្រ។ វាលតូចៗទាំងនេះ ពុំមានទំហំគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ជាគ្រឹះបង្កើតរដ្ឋដែលមានប្រជាជនច្រើនបានទេ។ ប៉ុន្តែនៅប៉ុន្មានសតវត្សរ៍ដំបូង មុន គ្រិស្តសករាជ គឺនៅពេលដែលតំបន់នោះក្លាយជាទីចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងក្នុងប្រវតិ្តសាស្ត្រ យើងសង្កេតឃើញមានការ បោះជំហានដំបូងក្នុងការផ្សារភ្ជាប់សហគមន៍ចាមបុរាណទាំងឡាយក្នុងតំបន់វាលរាបឱ្យក្លាយទៅជាសហព័ន្ធមួយ ដែលត្រូវគេស្គាល់ថាជា «ចម្ប៉ា» ។ បែបផែននៃរចនាសម្ព័ន្ធនយោបាយរបស់ចម្ប៉ា គឺជាកម្មវត្ថុមួយនៃការពិភាក្សារបស់ អ្នកប្រាជ្ញ។ ចំណេះដឹងរបស់យើងតិចតួច ស្តីពីសង្គមនិងនយោបាយក្នុងសម័យកាលនោះ មានន័យថា បច្ចេកស័ព្ទរបស់យើងដូចជា «រដ្ឋ» ឬ «នគរតូចៗ» ទោះជាល្អយ៉ាងណាក៏បានត្រឹមជាការប្រមាណជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុណ្ណោះ។
នគរតូចៗដំបូងបង្អស់ ក្នុងចំណោមនគរទាំងនោះ ឬការរួមបណ្ដុំដំបូងនៃជនជាតិចាម ដែលគេស្គាល់ច្បាស់ក្នុងប្រវតិ្ត សាស្ត្រដែលគេហៅថា លីន-យី (ប្រភពឯកសារភាសាចិន) ។បើតាមប្រភពឯកសារចិន លីន យី មានទីតាំងស្ថិតលើឆ្នេរសមុទ្រនៅភាគខាងជើងទីក្រុងវ៉េបច្ចុប្បន្ន ហើយបានត្រូវកសាងឡើងនាសតវត្សទី២ មុនគ្រិស្តសករាជ។ តាមកំណត់ត្រារបស់ចិនកត់សម្គាល់ថា ប្រទេសចម្ប៉ាគឺជាមនុស្សព្រៃនៅជិតខាងព្រំដែនភាគខាង ត្បូងរបស់ពួកគេ (តែ) ដែលសព្វថ្ងៃជាទឹកដីភាគខាងជើងនៃប្រទេសវៀតណាម។ តែតាមបណ្តាអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីផ្តល់ យោបល់ថា តាមពិតទៅចាមមានទីតាំងហួសមកខាងត្បូងក្រុងវ៉េ ពោលគឺឆ្នេរខាងត្បូងផ្នែកកណ្ដាល។
កំណត់ត្រាចិនទាំងនេះបានកត់ត្រាថា នៅភាគខាងត្បូងលីន យី គឺហ្វូណន។ ហ្វូណន គឺជាសហគមន៍និយាយភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ឬខ្មែរ ដែលមានទីតាំងនៅដែនដីសណ្តទន្លេមេគង្គ និងជាបុព្វប្រទេសនៃរដ្ឋខ្មែរនាសម័យអង្គរ។
ក្នុងអំឡុងសតវត្សទី៥ ចម្ប៉ា មានការរីកចម្រើនសមជារដ្ឋមួយ ដែលមានសមត្ថភាពកែនទ័ពរាប់រយសំពៅ ដើម្បីទៅឆ្មក់វាយលុកតំបន់ឆ្នេរចិន-វៀតណាមនៅភាគខាងជើង។ ប៉ុន្តែយើងបានទទួលដំណឹងថា កងទ័ពចិនបានវាយបកមកវិញដោយកម្លាំងដ៏ច្រើនលើសលប់ ថែមទាំងបានដុតបំផ្លាញទីក្រុងចាមនៅតំបន់នៃទីក្រុងវ៉េ និងរឹបយកបានមាសសុទ្ធចំនួន ១០០.០០០ផោនទុកជាជ័យភណ្ឌទៀតផង។
តាមរយៈប្រភពនេះ បរិមាណជ័យភណ្ឌហាក់ដូចជាច្រើនលើសពីការពិត តែទោះយ៉ាងណា ប្រភពទាំងនេះអាចឱ្យយើងដឹងបានថា ចាមមានជោគជ័យក្នុងការជួញដូរតាមផ្លូវសមុទ្រ ពីលោកខាងកើត ទៅលោកខាងលិច ដែលចូលសំចតនៅតាមឆ្នេររបស់ខ្លួន។ ភាពរុងរឿងទាំងនេះទំនងជាបានមកពីលទ្ធភាពដែលពួកគេអាចការពារសំពៅជំនួញទាំងនោះដែលចេញមកពី កំពង់ផែភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសចិនចូលមកឆ្នេរនេះ។ ចាមអាចផ្តល់អ្វីដែលគេត្រូវការ ដូចជាទឹកសាបសម្រាប់បរិភោគ ព្រមទាំងអនុផលព្រៃឈើពិសេសៗដល់ឈ្មួញទាំងនោះផងដែរ។ កំណត់ត្រាដំបូងបង្អស់អំពីចម្ប៉ាបានបញ្ជាក់ថា ចម្ប៉ាធ្លាប់ជារដ្ឋដ៏ស្កុកស្តម្ភមួយនៅតាមសមុទ្រ ដែលបានទាក់ទងជាញឹកញាប់ជាមួយចិនទាំងផ្នែកចម្បាំង និងការទូត។ តាមពិតទៅ ព្រំប្រទល់រវាងអាណាចក្រចាម ចិន វៀតណាម នៅដងទន្លេក្រហម (បច្ចុប្បន្នជាទីក្រុងហាណូយ) គឺជាគំនូសខណ្ឌចែករវាងអរិយធម៌ធំៗនៃជ្រោយឥណ្ឌូចិន។ ជនជាតិយួន ឬវៀតណាម ធ្លាប់ស្ថិតក្រោមអាណានិគមចិនរាប់ពាន់ឆ្នាំ គឺចាប់ពីសតវត្សទី១ មុនគ្រិស្តសករាជ រហូតដល់សតវត្សទី១០ នៃគ្រិស្តសករាជ ផ្ទុយទៅវិញ ជនជាតិចាមនិងអ្នកជិតខាងខ្លួន គឺជនជាតិខ្មែរ ត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលខ្លាំងពីវប្បធម៌ឥណ្ឌា ដែលបានផ្សព្វផ្សាយតាមផ្លូវពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រនាភាគខាងត្បូង នៃតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
ដោយសារមានប្រភពឯកសារចិន ស្តីពីលីន-យី និងត្រូវបំពេញបន្ថែមដោយសិលាចារឹកក្នុងស្រុក គេអាចចងក្រងជារូបភាពប្រវត្តិសាស្ត្រនៃបណ្តាអាណាចក្រចាមតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រ ពីភាគខាងជើងទៅខាងត្បូង ដែលជនជាតិចាមហៅថា ឥន្ទ្របុរៈ (លីន យី) អមរាវតី វិជ័យ គៅឋារៈ និងបណ្ឌុរង្គ។ ភស្តុតាងឯកសារ និងវិមានទាំងឡាយរបស់ចម្ប៉ាបង្ហាញថា ចម្ប៉ាជារដ្ឋរីកចម្រើនតាំងពីសតវត្សទី២ គ្រិស្តសករាជ ដល់ដើមសតវត្សទី១៩។
អមរាវតី (Amaravati)
នៅភាគខាងត្បូង លីន- យី ឬឥន្ទ្របុរៈ (Indrapura) មានក្សត្របុរីចាមមួយទៀតគឺអមរាវតី ដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តក្វាងណាម (Quang Nam) នៃប្រទេសវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន។ ចាប់ពីសតវត្សទី៤មក សិលាចារឹកទាំងឡាយត្រូវបានគេចារឡើង ដោយបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងជាមួយស្តេចចាមនៅ មីស៊ឹន (Myson) ដែលស្ថិតនៅតាមជ្រលងតូចមួយ នៅចន្លោះខ្ពង់រាបទន្លេពីទីក្រុងដាណាង (Danang) បច្ចុប្បន្ន។ ទីនោះហើយដែលស្តេចចាមបានសាងសង់ប្រាសាទសម្រាប់គោរពបូជាអាទិទេព ហិណ្ឌូ ព្រះសិវៈដំបូងបង្អស់ នេះជាភស្តុតាងទីមួយ ដែលបង្ហាញពីការគោរពបូជាលទ្ធិទេវរាជរបស់ជនជាតិចាម។ និមិត្តរូបនៃអាទិទេពនេះមាន សណ្ឋានជាលិង្គបុរស តំណាងឱ្យសារសំខាន់នៃព្រះរាជវង្សានុវង្ស ហើយក្រោយមកបានក្លាយទៅជាសាសនារបស់ រដ្ឋនៃកម្ពុជានាសម័យអង្គរ ។ ស្ដេចចាមក្រោយៗមកបានបន្តកសាងប្រាសាទនៅកន្លែងសក្ការៈនេះ ហាក់ដូចជាថាទង្វើនេះជាកាតព្វកិច្ចរបស់អ្នកគ្រប់គ្រង ដែលត្រូវមកឧទិ្ទសបូជាដល់ទីតាំងដ៏ពិសិដ្ឋក្នុងអាណាចក្រ ទាំងមូល។ ប្រាសាទភាគច្រើនគឺសម្រាប់ឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ លុះដល់សតវត្សទី៧ គេក៏សង្កេតឃើញមានប្រាសាទ ដែលឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុផងដែរ ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅមីស៊ឹន នៅតែជាវត្ថុដែលទាក់ទាញដ៏សំខាន់ ថ្វីបើក្រុមប្រាសាទទាំងនោះត្រូវរងការខូចខាតយ៉ាងដំណំដោយសារការទម្លាក់គ្រាប់បែកពីសំណាក់អាមេរិកក្នុងសម័យ កាលសង្គ្រាមនៅវៀតណាមក៏ដោយ។
នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃមីស៊ឹន គឺនៅតំបន់ត្រាកៀវ (Tra Kieu) ស្តេចចាមបានកសាងរាជធានី និងបានបន្សល់ទុកនូវ ផ្ទាំងចារឹកជាច្រើន ទាំងភាសាសំស្ក្រឹត និងភាសាចាម។ តាមពិតទៅ អត្ថបទជាភាសាចាមមួយនាសតវត្សទី៤ មានប្រភពពីតំបន់នេះ គឺជាឯកសារសរសេរជាអម្បូរភាសាអូស្ត្រូនេស៊ី ដែលមានចំណាស់ជាងគេបំផុត។
ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ត្រូវបាននាំចូលមកចម្ប៉ា ក្នុងសតវត្សទី៩ ដូចដែលមានភស្តុតាងច្បាស់ក្នុងប្រាសាទពិសិដ្ឋ នៅដុង ឌួង (Dong Duong) ។ សិលាចារឹកទាំងឡាយនាសតវត្សទី៩ ក៏បានបង្ហាញផងដែរថា មន្ត្រីចាមជាន់ខ្ពស់ម្នាក់ ដែលបានបម្រើព្រះរាជវង្សចាមអស់រយៈកាលបីរជ្ជកាល បានធ្វើធម្មយាត្រាទៅជ្វា (Java) ។មន្ត្រីរូបនោះប្រហែលជា បានទៅទស្សនាប្រាសាទពុទ្ធសាសនាមហាយានមួយកន្លែងនៅ បូរូប៊ូឌូ (Borobudur) នាភូមិភាគកណ្ដាលនៃកោះជ្វា។ ទស្សនកិច្ចបែបនេះបានបង្ហាញថា ចាប់តាំងពីដំណាក់កាលដំបូងនៃប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន អាណាចក្រចម្ប៉ាបន្តរក្សា ការទាក់ទងជាមួយនឹងរដ្ឋ និងចក្រភពទាំងឡាយដែលជាអ្នកជិតខាង និងដៃគូពាណិជ្ជកម្ម ឬគូប្រជែងរបស់ខ្លួនក្នុង ប្រជុំកោះទាំងនោះ។
រាជធានីរបស់អមរាវតី ជាទីតាំងមួយងាយនឹងរងគ្រោះពីការឆក់ប្លន់ និងការឈ្លានពានពីសំណាក់ជនជាតិវៀតណាម ពីទិសខាងជើង (ដែលហៅថាខ្លួនឯងថា ដាយ កូ វៀត (Dai Co viet) ដែលនៅសតវត្សទី១០ បានរំដោះខ្លួនចេញពីការ ត្រួតត្រារបស់ចិន រួចចាប់ផ្តើមវាតទីមកទិសខាងត្បូងទៅលើនគរភាគខាងជើងបំផុតរបស់ជនជាតិចាម។ ក្នុងទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ ៩៨០ ជនជាតិវៀតណាមបានឈ្លានពានអមរវតី ដោយធ្វើឃាតស្តេចចាម និងដុតបំផ្លាញរាជធនីនៅមួយនេះ។ រាជទាយាទរបស់ស្តចចាមដែលបានធ្វើគុតនោះ បានភៀសព្រះកាយទៅទឹកដីចាមភាគខាងត្បូង ដែលមានសុវតិ្ថភាពជាង ហើយបានទទូចសុំជំនួយពីប្រទេសចិន តែមិនទទួលបានលទ្ធផលអ្វីទេ។ ចាប់ពីពេលនោះ ជនជាតិចាមនិងវៀតណាមបានចាប់ផ្តើមប្រយុទ្ធតទល់នឹងគ្នាជារឿយៗ ស្ទើរតែគ្របដណ្ដប់កម្រងប្រវតិ្តសាស្ត្រទាំងមូលរបស់ជនជាតិចាម។ ជនជាតិចាមដែលបានទទួលអរិយធម៌ឥណ្ឌា ត្រូវបង្ខំចិត្តដកថយទៅភាគខាងត្បូង ដោយសារវត្តមានជនជាតិវៀតណាមដែលទទួលឥទ្ធិពលចិន។ ដោយលីសា : (ឯកសារស្រាវជ្រាវ)
