ដោយការវាយលុកមិនឈប់ឈររបស់ប្រទេសសៀម ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នាចុងសម័យអង្គរបន្តិច ដែលស្ថិតក្នុងឱនភាព បានបាត់បង់បន្តិចម្តៗនូវខេត្តធំៗ និងសំខាន់ៗ ដែលស្ថិតក្នុងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ដូចជាខេត្ត លពបុរី ឬលវ (លវោ) ជាដើម។ គឺក្នុងបរិបទនេះហើយ ដែលក្រោយពីដណ្តើមបានខេត្តលវោ ឬលពបុរីរបស់ខ្មែរ ជនជាតិថៃក៏បានផ្លាស់ប្តូរទម្រង់ ឬលក្ខណៈនៃព្រះពុទ្ធបរិហ ដែលជារចនាប័ថ្មបាយ័នឲ្យក្លាយទៅជារចនាប័ថ្មថៃសុខោទ័យ។ ទង្វើនេះ គឺជាប្រតិកម្មធម្មតា ព្រោះវាជាចារឹករបស់មនុស្សដែលប្រវត្តិសាស្ត្របានកត់ត្រា។
ចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គប្រក់នាគ មានរចនាប័ថ្ម
សម័យបាយ័ន សូមរំឮកថា ចំពោះការបាត់បង់អាណាខេត្តទាំងនោះ ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរបានគូសបញ្ជាក់ផងដែរថា នាចុងស.វទី១៣ និងដើមស.វទី១៤ ខេត្តខ្មែរដ៏ច្រើនពិតជាត្រូវបានធ្លាក់ទៅប្រទេសថៃជាយថាហេតុមែន។ ក្នុងចមណោមខេត្តដែលបាត់បង់ទៅថៃនោះ ក្នុងនោះមានខេត្តសុខោទ័យ, ឈៀងម៉ៃ, សុរិន្ទ្រ, បុរីរម្យ, នគររាជសីមា, កញ្ជនៈបុរីជាដើម ដែលសុទ្ធសឹងតែខេត្តយុទ្ធសាស្ត្រ សម្បូរដោយធនធានធម្មជាតិ។
ដោយសារតែស្ថិតក្នុងភាពរឹងមាំខ្លាំងក្លាអស្ចារ្យ អ្នកដឹកនាំថៃដែលពោរពេញទៅដោយមោទនភាព ហើយមនស្សការខ្ពស់ ពួកគេក៏ចាប់ផ្តើមកែច្នៃ ប្រហែលជាក្នុងគំនិតបំបិទភស្តុតាងតែម្តងនូវអ្វីៗដែលជារបស់ខ្មែរឲ្យក្លាយទៅជារបស់ខ្លួន។ គឺក្នុងន័យនេះហើយ ដែលចម្លាក់ព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើអំពីថ្ម ស្ថិតនៅតាមប្រាង្គប្រាសាទ ឬវត្តអារ៉ាមទាំងឡាយដែលជាស្នាដៃរបស់ខ្មែរត្រូវបានក្លាយទៅជាសិល្បៈថៃទាំងអស់ ដោយពួកគេប្រើខ្មុក និងប្រ័ក្សណលាបព្រះភ័ក្ត្រ ពីក្រៅនៃព្រះបដិមាទាំងនោះឲ្យមានរាងរៅជាថៃសុទ្ធសាធទៅវិញ។
តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ចម្លាក់បុរាណរបស់ខ្មែរទាំងនោះ ដែលត្រូវបានសិល្បករថៃដ៏ចំណានបានធ្វើការកែច្នៃឲ្យក្លាយទៅជាមានលក្ខណៈជាសិល្បៈថៃពុទ្ធអង្គថៃ នាសម័យសុខោទ័យ គឺច្រើនជាងអយុធ្យាច្រើនសវត្សរ៍ ក្រោយមកក៏មានភពរិចរិល ដោយកត្តាពេលវេលាដែរ។ ជាហេតុនាំឲ្យចម្លាក់ទាំងនោះរំលេចឡើងនូវ លក្ខណៈដើមរបស់ខ្មែរវិញ។
សូមបញ្ជាក់ថា មូលហេតុដែលនាំឲ្យអំណាចកណ្តាលរបស់ខ្មែរនាសម័យអអង្គរចុះទន់ខ្សោយ មានពីរគឺ កត្តាបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង និងមហិច្ឆិតាលោភលន់ មិនចេះចប់មិនហើយរបស់ព្រះរាជាណាចក្រដ៏ថ្មីថ្មោនេះ ដែលបានប្រើដោយប្រសិទ្ធិភាពនូវនយោបាយចងសម្ព័ន្ធភាពរវាងសហគមន៍ថៃទាំងអស់ឲ្យរួមគ្នាជាធ្លុងមួយជុំវិញប្រមុខដឹកនាំរបស់ពួកគេ ដើម្បីបម្រើឧត្តមប្រយោជន៍ជាតិថៃសុទ្ធសាធ៕ (ម.ត្រាណេ)
