“មានការពន្យល់ហេតុផលមួយចំនួនរបស់បងប្អូនជនជាតិភាគតិចនៅខេត្ដមណ្ឌលគិរីថា បុរសស្ដ្រីចាស់ៗនៅទីនោះណាដែលឃើញមានរន្ធប្រហោងចោះត្រចៀក គឺសម្គល់ថា”អ្នកជា” ។ការធ្វើដូច្នេះ ត្រូវពួកគាត់ធ្វើឡើងក្នុងអំឡុងពេលមានជម្លោះរវាងជាតិសាសន៍ ជនជាតិខុសគ្នា នៅសម័យអាណានិគមបារាំង(១៨៦៣- ១៩៥៥) និងសម័យកងទ័ពជប៉ុនឈ្លានពានស្រុកខ្មែរ(១៩៣៩-១៩៤៥)។
លោកតាអែន ចយ ជនជាតិព្នងនៅភូមិពូរតាំង ឃុំរមនា ស្រុកសែនមនោរម្យ ខេត្ដមណ្ឌលគិរី ដែលនិយាយដោយមានអ្នកបកប្រែ បានប្រាប់យើងកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា មូលហេតុដែលគាត់និងបុរសចំណាស់ៗ ជនជាតិព្នង ក៏ដូចជាជនជាតិស្ទៀង កួយ រដែរ ចារាយ ទំពូន ក្រោល… នៅមណ្ឌលគិរីចោះត្រចៀក មកពីមុនសម័យបារាំងចូលស្រុកខ្មែរ គេបានកេណ្ឌជនជាតិភាគតិចឱ្យធ្វើទ័ព ឬក៏មានជនជាតិបានចេញបះបោរតស៊ូ រើបម្រះពីអំណាចបរទេស។
លោកតាអែន ចយ បញ្ជាក់ថា កាលនោះ បើអ្នកណាមិនចោះត្រចៀក គឺសម្គាល់អ្នករឹងទទឹង ឬក៏ជាអ្នកក្លាហាន ដែលត្រូវគេកេណ្ឌធ្វើទ័ព។ តែបើចោះត្រចៀកវិញ គេក៏សម្គាល់ថាប្រជាជនសាមញ្ញ ឬជាអ្នកស្ដាប់បង្គាប់អាជ្ញាសឹក។ ប៉ុន្ដែលោកតាបាន ពោលការពារថា អ្នកចោះត្រចៀក(បុរសៗ)ទាំងឡាយ ពុំមែនមានន័យថាកម្សាកញី ខ្លាចអំណាចបរទេស ឬខ្លាចអំណាចជាតិសាសន៍ផ្សេងទៀតនោះទេ តែជា«ល្បិច»ដើម្បីបន្លំភ្នែកសត្រូវដែរ។ គឺពេលយប់ចេញទៅច្បាំងតតាំងនឹងសត្រូវ ដល់ពេលថ្ងៃមកធ្វើការជាធម្មតា។ ដល់ពេលពួកសត្រូវឃើញក៏មិនចាប់ចងធ្វើបាបដែរ។ មិនមាននិយាយអំពីការពាក់អលង្ការអ្វីនៅ នឹងត្រចៀកចោះដូចស្ដ្រីនោះទេ គឺគ្រាន់តែចោះចំណាំនិងសម្គាល់បុរសស្លូតបូត មិនបង្កគ្រោះថ្នាក់ ពោលគឺជា«អ្នកជា» ។អ្នកចោះត្រចៀកជាអ្នកមិនធ្វើទាហាន អ្នកមិនច្បាំង គឺមិនបានទៅច្បាំងខាងកម្លាំងអាវុធចេញមុខនឹងជនជាតិភាគតិចដទៃនិងបរទេស(យួន បារាំង ជប៉ុន)។
បងប្អូនជនជាតិខ្លះទៀតនិយាយថា បងប្អូនជនជាតិរាប់រយពាន់នាក់ ពិសេសរស់នៅស្រុកកោះញែក ត្រូវគេកេណ្ឌយកទៅធ្វើទាហានខ្មែរក្រហម។ ជាយុទ្ធជនខ្មែរក្រហមដ៏ស្មោះត្រង់ ហើយធ្វើដោយលង់ខ្លួនងងឹតងងល់ យូរជាងគេ។ ពួកគេជាប់គាំងនៅតំបន់អន្លង់វែង(ទីតាំងមាំចុងក្រោយរបស់ពួកឧទ្ទាមខ្មែរក្រហម) រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៨។
លោកតាអែន ចយ បានអះអាងខ្លួនឯងថា គាត់មានអាយុ១១៨ឆ្នាំ (ស្លាប់កាលពី៣ឆ្នាំមុន) ។គាត់បាននិយាយយ៉ាងច្បាស់ពីប្រវតិ្ដនៃយុវវ័យរបស់គាត់នាដើមសម័យអាណានិគមបារាំង (១៨៦៣-១៩៥៣)។ ទោះជាយ៉ាងណា ក៏គ្មានសាក្សីនិងការពន្យល់ផ្សេងទៀតឱ្យល្មមជឿបាននោះឡើយ។
គាត់ចេះភាសាខ្មែរ (និយាយតិចតួចបំផុត)។ គាត់រស់នៅក្នុងភូមិពូរតាំង រួមគ្នានឹងលោកតាជនជាតិព្នងពីរនាក់ ដែលបានថតរូបរួមជាមួយព្រះករុណា សម្ដេចព្រះនរោត្ដមសីហនុ។ តាអែន ចយ និងអ្នកភូមិអះអាងថា តាពីរនាក់នោះស្លាប់អស់ហើយ គឺ១ឈ្មោះផ្ដើច ណាយ, ២ឈ្មោះពីច្រើប ហ្មើត។
បើតាមចៅប្រុសរបស់គាត់ឈ្មោះទើប រ៉ាន្នី ជាគ្រូបង្រៀននៅសាលាបឋមសិក្សាពូរតាំង បានឱ្យដឹងថា តាអែន ចយ អាយុវែងដោយសារគាត់បរិភោគតែចំណីធម្មជាតិសុទ្ធសាធ រៀបចំកន្លែងរស់នៅមានអនាម័យ ពិសេសទឹកថ្នាំចម្រុះជាប្រចាំ បរិភោគបានច្រើន និងបញ្ចេញពលកម្មឱ្យប៉ាន់នឹងកម្លាំង។ ជាពិសេសទៅទៀតគឺទទួលទានដំណេកឱ្យគ្រប់គ្រាន់។
ឧទាហរណ៍ដូចជា នៅរដូវត្រជាក់ ចាប់ពីខែតុលាដល់កុម្ភៈ រាល់ថ្ងៃពួកគាត់តែងដុតភ្លើងកម្ដៅក្នុងផ្ទះ។ ការហូបបាយ ដោយរើសអង្ករនិងហូបសម្លម្យ៉ាងដែលគេស្លក្នុងបំពង់ឫស្សី។ ឆ្នាំងសម្លធ្វើពីបំពង់ឫស្សីនោះ ធ្វើឱ្យសម្លឆ្ងាញ់ទ្វេដងនិងរសជាតិគ្មានសារធាតុគីមី”៕ សុបិន្ត
