ចាប់តាំងពីសម័យដើមដំបូងនៃប្រវត្តិសាស្ដ្រកម្ពុជា រហូតមកដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ជនអន្ដោប្រវេសចិនដែលបានធ្វើដំណើរ មកប្រទេសកម្ពុជាភាគច្រើនជាបុរស ហើយពួកគេយកប្រទេសកម្ពុជាធ្វើជាកន្លែងស្នាក់នៅអចិន្ដ្រៃយ៍ និងរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ជាមួយស្ដ្រីខ្មែរដើម្បីបង្កើតជាគ្រួសារ។ ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយស្ដ្រីខ្មែរ មិនមែនជាការបង្កើតគ្រួសារតាមរបៀបរស់នៅធម្មតាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្ដែវាជាការបង្កឱ្យមានភាពងាយស្រួល ក្នុងការចូលមកធ្វើជំនួញនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។ ការគ្រប់គ្រងតឹងរ៉ឹងរបស់ពួកអាណានិគម និងការប្រើប្រាស់កិច្ចសន្យាទិញកម្លាំង ពលកម្មចិន បានធ្វើឱ្យមានការកើនឡើងជាលំដាប់នូវជនជាតិចិននិងក្រុមពលករចល័តដ៏ធំមួយធ្វើការនៅកម្ពុជា យ៉ាងហោចណាស់ពី២ទៅ៣ឆ្នាំមុនពេលពួកគេត្រឡប់ទៅប្រទេសចិនវិញ។ មុនបដិវត្ដន៍ឆ្នាំ១៩១១ ច្បាប់និងទំនៀមទម្លាប់ចិន បានហាមឃាត់មិនឱ្យស្ដ្រីធ្វើដំណើរតាមប្ដីរបស់ខ្លួនទៅបរទេសឡើយ (Fong, ឆ្នាំ១៩៩៥ ទំ.ទី៥)។ បន្ទាប់មក មានការផ្លាស់ប្ដូរ ចំណុចខ្លះនៅក្នុងច្បាប់នេះនៅឆ្នាំ១៩១១ ដោយសារការព្រួយបារម្ភពីសំណាក់ពួកអាណានិគម ពីព្រោះពួកគេខ្លាចក្រែង ជនអន្ដោប្រវេសប្រុសៗទាំងឡាយប្រព្រឹត្ដអំពើមិនគប្បីនៅក្នុងប្រទេសដែលខ្លួនស្នាក់នៅ ហើយសភាបារាំងក៏បានចាប់ផ្ដើម លើកទឹកចិត្ដឱ្យស្ដ្រីធ្វើដំណើរអន្ដោប្រវេសន៍ដែរ។ ក្រោយមកលោក ស៊ុន យ៉ាតសេន ក៏បានធ្វើការឃោសនាមួយដើម្បីលើកកម្ពស់ជាតិសាសន៍ចិន ដោយថ្លែងថា៖ ដើម្បីលើកស្ទួយប្រទេសចិន យើងត្រូវបង្កើននូវគំនិតជាតិនិយម ប្រជាជនចិនទោះជាមកពីអម្បូរជាតិសាសន៍ហាន ឬជាតិសាសន៍ចិន ពួកយើងមានឈាមជ័រ សាសនា ទំនៀមទម្លាប់ សម្លៀកបំពាក់ដូចគ្នា… ពួកយើងជាជនជាតិតែមួយ (Purcell ឆ្នាំ១៩៦៧ ទំ.ទី២១១)
ដូច្នេះ ពួកយើងត្រូវតែទទួលយកគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋានរបស់រដ្ឋាភិបាលចិនថ្មី ដែលបង្កើតឡើងដោយគណបក្ស គូ មីងតាំង នៅឆ្នាំ១៩២៧ និងត្រូវចេះដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការផ្លាស់ប្ដូរឥរិយាបថរបស់ជនអន្ដោប្រវេសចិនទាំងឡាយឱ្យ រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍និងបង្កើតកូនចៅជាមួយសាសន៍ដទៃ ។ទន្ទឹមពេលដែលជនជាតិចិនធ្លាប់បានរស់នៅជាអចិន្ដ្រៃយ៍នៅកម្ពុជា ពួកគេនៅតែបានបន្ដរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយស្ដ្រីខ្មែរដូចអ្នកដែលបានមកដល់ពីពេលមុនៗ ចំនួននៃការរៀប អាពាហ៍ពិពាហ៍ឆ្លងជាតិសាសន៍គ្នាបានថយចុះជាលំដាប់ ប៉ុន្ដែបែរជាមានការកើនឡើងនូវចំនួនកូនក្មេងជាច្រើន ដែលបានកើតពីឳពុកម្ដាយដែលជាជនជាតិចិន។
នៅពេលមានភាពរីកចម្រើន ក្នុងកសិដ្ឋានដាំម្រេចរបស់ជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរនៅខេត្ដកំពត ក្នុងទសវត្សរ៍ ១៨៦០ លោក អូហ្គឺស ផាវី (August Pavie) បានកត់សម្គាល់ឃើញថា៖
នៅក្រៅប្រទេសរបស់ខ្លួន ជនជាតិចិនបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយស្ដ្រីម្ចាស់ស្រុក ហើយចិញ្ចឹមបីបាច់កូនចៅរបស់ខ្លួនតាម ទំនៀមទម្លាប់របស់ម្ចាស់ស្រុកដែលជាកន្លែងពួកគេរស់នៅលាយឡំជាមួយនឹងប្រជាជនតំបន់នោះ ទោះបីជាឳពុកម្ដាយរបស់គេបានវិលត្រឡប់ទៅប្រទេសចិនវិញក៏ដោយ (អូហ្គឺសផាវី ឆ្នាំ១៩៤៧ ទំ. ទី១៤)។
នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ គេបានកូនប្រសាប្រុសជនជាតិចិនម្នាក់ ក្រោយមកគេក៏បានកូនចៅចិនកាត់ខ្មែរដែលមានឈាមជ័រ នៃជាតិសាសន៍ទាំងពីរ ហើយនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះពួកទាំងនេះមានអំនួតចំពោះខ្លួនដែលមានឈាមជ័រជាចិនកាត់ខ្មែរ។
តាមការសម្ភាសផ្ទាល់ ពួកយើងបានទទួលនូវគំនិតរួមមួយអំពីក្រុមជនជាតិចិនទាំងឡាយដែលមានអម្បូរភាសាផ្សេងៗគ្នានៅកម្ពុជា ថាចិនទាជីវ និងចិនកន្ដាំង កម្ររៀបការជាមួយខ្មែរណាស់ តែប្រសិនបើគេរៀបការជាមួយខ្មែរ គេត្រូវបង្រៀនប្រពន្ធខ្លួនឱ្យយល់ដឹងអំពីរបៀបរបបរស់នៅតាមបែបចិន ជាងរបៀបរបបរស់នៅរបស់ខ្មែរ។ តាមគំនិតអ្នកដែលយើងបានសម្ភាស យើងឃើញថាពួកចិនហុកកៀនមានទស្សនៈផ្ទុយពីនេះ ពីព្រោះពួកគេតែងតែមានបំណងរៀនភាសាខ្មែរ។ លោកយី ម៊ាហាក់ ជនជាតិចិនទាជីវម្នាក់ ដែលសព្វថ្ងៃនេះមានអាយុ៦៦ឆ្នាំ បានមកដល់ស្រុកខ្មែរនៅឆ្នាំ១៩៤៣ បានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយស្ដ្រីខ្មែរកាត់ចិនម្នាក់ ហើយបង្រៀនប្រពន្ធរបស់គាត់ ឱ្យចេះភាសាចិនយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ អ្នកស្រី ហុង ជាកូនរបស់គ្រួសារមួយ ដែលមានឳពុកម្ដាយជាចិនទាជីវ ហើយម្ដាយជាជនជាតិខ្មែរ។ គាត់បានកើតនៅខេត្តតាកែវនៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៥០ ហើយចេះនិយាយភាសាខ្មែរបន្ដិចបន្ដួច ពីព្រោះឳពុករបស់គាត់បានបង្រៀនគាត់ឱ្យចេះតែភាសាចិនទាជីវប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ពួកយើងបានជួបនូវ ភាពផ្សេងៗមួយចំនួន ដូចជានៅភូមិកន្ដាំង ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម ពួកជនជាតិចិនទាជីវខ្លះ បានរៀបការជាមួយជនជាតិខ្មែរដែល រស់នៅក្នុងសហគមន៍ជិតខាង ពីព្រោះពួកគេយល់ឃើញថា ដូនតារបស់ពួកគេធ្លាប់រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយស្ដ្រីខ្មែរដែរ។ ពួកចិនទាជីវមួយចំនួនដែលពួកយើងបានសម្ភាស រួមទាំងអ្នកដែលបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយជនជាតិខ្មែរ បានរៀននិយាយភាសាខ្មែរ ប៉ុន្ដែនិយាយមិនបានច្បាស់ឡើយ។
លោក អេទៀន អាម៉ូនីញ៉េ (Etienne Aymonier) បានកំណត់សម្គាល់អំពីខេត្តបាត់ដំបងនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៧០ថា៖ «ពួកចិនកាត់ខ្មែរមានពីរក្រុម ប្រសិនបើក្រុមណាមានទ្រព្យសម្បត្ដិច្រើន គេសន្និដ្ឋានថាពួកនេះជាជនជាតិចិន ហើយប្រសិនបើពួកគេស្ថិតនៅក្នុងវណ្ណៈទាប គេចាត់ទុកថាពួកនោះជាជនជាតិខ្មែរ»។ លោក អេទៀន អាម៉ូនីញ៉េ បានកត់សម្គាល់ថែមទៀតថា ជនជាតិចិនមានភាពងាយស្រួលក្នុងការរស់នៅជាមួយជនជាតិខ្មែរ»។ ពួកជនជាតិចិនទាំងនោះ មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាជាមួយជនជាតិខ្មែរ (អេទៀន អាម៉ូនីញ៉េ ឆ្នាំ១៨៧៥ ទំ.ទី២០)។
នៅក្នុងខេត្ដកំពត ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៧០ លោក អូហ្គឺស ផាវី បានសង្កេតឃើញជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរជាច្រើននាក់ស្លៀកពាក់ សំពត់ពណ៌លឿងទៅវត្ដ អ្នកធ្វើដំណើរតាមជនបទម្នាក់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកាលពីឆ្នាំ១៩០៣ បានកត់សម្គាល់ថា ពួកចិនកាត់ខ្មែរបានទទួលឥទ្ធិពលទាំងផ្នែកភាសា សីលធម៌រស់នៅ និងវប្បធម៌ពីម្ដាយដែលជាជនជាតិខ្មែរ។ ដូចនៅប្រទេសសៀមដែរ កូនប្រុសជនជាតិចិនបានយកតម្រាប់របៀបចងសក់ខ្លីទម្លាក់ និងស្លៀកសំពត់តាមឳពុករបស់ខ្លួន (Robert de Caix, ឆ្នាំ១៩០៣ ទំ. ទី៤៦៤-៤៦៦)។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩២១ គេបានធ្វើជំរឿនលើជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរ ប៉ុន្ដែក្រោយមក គេមិនបានធ្វើជំរឿនលើជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរឡើយ ហើយចាប់ពីពេលនោះមក ពាក្យថាជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរក៏ហាក់ដូចជា បានបាត់បង់ពីសហគមន៍ចិនខ្មែរដែរ។ កត្ដានេះ ដោយសារតែមានការថយចុះនូវអត្រាកំណើតកូនកាត់ចិនខ្មែរ ពីព្រោះនៅរវាងឆ្នាំ១៩២៣ ដល់ ១៩២៩ មានការហូរចូលនូវស្ដ្រីជនជាតិចិន ព្រមទាំងកូនចៅរបស់ខ្លួនមកកម្ពុជា និងនៅតំបន់កូសាំងស៊ីន (Governement General de L’Indochine ឆ្នាំ១៩៣១ ទំ. ទី៦៧)។ សម្ព័ន្ធភាពរវាងជនជាតិចិនសុទ្ធ ជាមួយនឹងជនជាតិខ្មែរសុទ្ធបានថយចុះបន្ដិចម្ដងៗ ហើយចិនកាត់ខ្មែរដែលធ្លាប់មានឈ្មោះល្បី មានការព្រួយបារម្ភក្នុងការ បាត់បង់ពូជសាសន៍របស់ខ្លួន (Pore’e Maspero ឆ្នាំ១៩៣៨) ។ ទោះជានៅសតវត្សរ៍ទី២០ បុរសជនជាតិចិនធ្វើដំណើរអន្ដោប្រវេសន៍ជាមួយគ្រួសាររបស់ខ្លួន(ដែលប្រការនេះវាខុសទៅនឹងជនជាតិចិនជំនាន់មុន)ក៏ដោយ ក៏ជាជនជាតិចិនមួយចំនួនបានយកស្ដ្រីខ្មែរធ្វើជាស្រីកំណាន់ចិត្ដ ហើយថែមទាំងមានកូនជាមួយនឹងស្ដ្រីទាំងនោះផង (Robequain, ឆ្នាំ១៩៤៤ ទំ. ទី៤១) ។អ្នកស្រី ឌៀ គីមទៀង ជាអ្នកដែលបានធ្វើដំណើរមកស្រុកខ្មែរជាមួយនឹងឳពុកម្ដាយ បានប្រាប់យើង(ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវ) ដឹងថា នៅសម័យអាណានិគម ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងជនជាតិចិននិងជនជាតិខ្មែរ មានអត្រាខ្ពស់ ពីព្រោះបុរសជនជាតិចិនខ្លះដែលមានប្រពន្ធនៅស្រុកចិនរួចទៅហើយ ក៏បានយកប្រពន្ធមួយទៀត(ប្រពន្ធចុង)ជាជនជាតិខ្មែរ ។ ក្នុងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណីដែលបានធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ១៩២០ គ្មានបទបញ្ជាណាមួយដែលបានហាមឃាត់មិនឱ្យមានការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងស្ដ្រីខ្មែរជាមួយនឹងបុរសចិនឡើយ ពីព្រោះ(ទោះជារៀបការហើយក៏ដោយ) ពួកគេទាំងពីរនាក់អាចរក្សានូវសញ្ជាតិរបស់ខ្លួនបានដូចគ្នា។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើស្ដ្រីចិនរៀបការជាមួយបុរសខ្មែរ ស្ដ្រីចិននោះត្រូវតែបោះបង់ចោលសញ្ជាតិចិនរបស់ខ្លួន ហើយកាន់សញ្ជាតិខ្មែរ (Levasseur, ឆ្នាំ១៩៣៧ ទំ. ទី១១៦)។
ជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរ មិនបានបាត់បង់ជាតិសាសន៍របស់ខ្លួនឡើយ ប៉ុន្ដែតាមពិត ពួកគេបានផ្លាស់ប្ដូរតែឈ្មោះប៉ុណ្ណោះ ការកំណត់បែបនេះត្រូវបានចែងនៅក្នុងច្បាប់។ មុនពេលមានការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកអាណានិគមបារាំង ពួកជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរបានក្លាយជាពលរដ្ឋខ្មែរដោយស្វ័យប្រវត្តិ (វៀលមត់ត៌ ឆ្នាំ១៩៦៤ ទំ. ទី៦៨) ។ ពាក្យសម្គាល់ «ចិនកាត់ខ្មែរ» នៅតែត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅក្នុងឯកសារផ្លូវការរហូតដល់ឆ្នាំ១៨៩២ គឺនៅពេលដែលរបបអាណាព្យាបាលបារាំងបានផ្ដល់ឱ្យជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរ និងកូនប្រុសរបស់ពួកគេនូវសិទ្ធិជ្រើសរើស ចុះឈ្មោះបង់ពន្ធថាខ្លួនជាជនជាតិខ្មែរ ឬជាជនជាតិចិន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើឳពុករបស់ពួកគេបានកើតនៅស្រុកចិន ពួកគេត្រូវចុះឈ្មោះជាជនជាតិចិនដោយស្វ័យប្រវត្តិ ហើយបង់ពន្ធទៅតាមកត្ដាដែលបានកំណត់។ ច្បាប់របស់បារាំងលើការស្លៀកពាក់និងម៉ូតសក់មិនអនុញ្ញាតឱ្យមានការបង្ហាញពីភាពខុសគ្នាឡើយនៅក្នុងចំណោមអាណិកជនទាំងឡាយ។ ក្រមមួយដែលបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០១ បានចែងថា ជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរត្រូវតែបោះបង់ចោល សម្លៀកបំពាក់និងទម្លាប់ចងសក់ទម្លាក់របស់ខ្លួន ដើម្បីអាចមានសិទ្ធិចុះឈ្មោះបង់ពន្ធជាជនជាតិខ្មែរ (Dreyfus, ឆ្នាំ១៩១០ ទំ. ទី១០៦-១០៧)។ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណីរបស់កម្ពុជា ដែលបានធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ១៩២០ បានលើកទឹកចិត្ដឱ្យជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរមានសិទ្ធិសម្រេចថា ខ្លួនជាជនជាតិចិន ឬក៏ជាជនជាតិខ្មែរ ដោយចែងថា មានតែជនជាតិចិនកាត់ខ្មែរណាដែលអាចអះអាងថា ខ្លួនមានឈាមជ័រជាជនជាតិខ្មែរច្រើនជាងជនជាតិចិនប៉ុណ្ណោះទើបអាចជ្រើសរើសយកសញ្ជាតិខ្មែរបាននៅពេលដែលពួកគេ មានអាយុរវាងពី២១ដល់២៦ឆ្នាំ (វៀលមត់ត៌ ឆ្នាំ១៩៦៤ ទំ. ទី១២៣)។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩២០ ពួកចិនដែលបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយស្ដ្រីខ្មែរ បានអប់រំកូនប្រុសរបស់ខ្លួនឱ្យប្រកាន់យកអត្តសញ្ញាណជាជនជាតិចិន។ តាមទំនៀមទម្លាប់បិតាធិបតេយ្យរបស់ចិន ឳពុកម្ដាយដែលជាជនជាតិចិនតែងតែអប់រំកូនប្រុសរបស់ខ្លួនដែលមានឈាមជ័រជាចិនកាត់ខ្មែរឱ្យទុកម៉ូតសក់ និងស្លៀកពាក់ជាចិន។ ច្រើនឆ្នាំក្រោយមក ទំនៀមទម្លាប់ចងសក់ទម្លាក់ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលដែលមានគំនិតជាតិនិយមហាមឃាត់មិនឱ្យមានតទៅទៀតនៅក្នុងប្រទេសចិន។ក្មេងប្រុសចិនកាត់ខ្មែរនៅកម្ពុជា ក៏ចាប់ផ្ដើមទុកម៉ូតសក់តាមរបៀបចិន លាយជាមួយនឹងការចងសក់កំប៉ោយតាមរបៀបខ្មែរ (Collard ឆ្នាំ១៩២៥ ទំ.ទី៧២-៧៣)៕
លីសា
